Balın Hikayesi
Arıcılığın 4000 yıl önce Mısır’da başlayıp Yunanistan, Filistin ve Kıbrıs’a, Ön Asya ve Avrupa’ya yayıldığı bilinir. Bal, insan sağlığında çok önemli bir yere sahiptir. 100 gr bal yaklaşık 300 cal içerir. Fazla enerji ihtiyacı duyan kişiler için ideal besindir. Beslenmedeki eşsiz önemi içeriğindeki fosfor, kalsiyum, demir, potasyum, magnezyum, sodyum, kükürt, iyot mineralleri, B1, B2, B6, C, K vitaminleri ve bazı enzimler nedeniyledir.
Balın Tarifi
Bal, bitkilerin çiçeklerindeki nektar veya bitkilerin canlı kısımlarından faydalanarak bazı eş kanatlı böceklerin salgıladığı tatlı maddelerin bal arıları tarafından toplanarak, bileşimleri vücutlarında değiştirilerek petek gözlerinde depolanması ve petek içinde olgunlaşması sonucu üreyen tatlı bir gıda ürünüdür. Glikoz ve fruktoz başta olmak üzere, çeşitli şekerler içerir. Balın rengi, su beyazından koyu kahverengiye kadar değişkendir. Tat ve aroması menşei ve arının topladığı bitki türlerine göre değişir. İlaç kalıntısız, yabancı maddesiz ve enzimli tüm ballar kaliteli kabul edilmektedir.
Bal Çeşitleri
Çiçek Balı: Arıların bitki çiçeklerindeki nektarlardan yaptıkları baldır. Geven, kekik, üçgül, yonca, narenciye, ıhlamur, funda, ayçiçek, pamuk, akasya, lavanta, şalba, hoşur, meyan, yavşan, harnup, sardal, ılgın, püren, korunga, hardal, maydonoz, iğde, elma, yeni dünya, susam, töreme, hayık, çilek, okaliptüs balları…
Salgı Balı: Arıların, bazı böceklerin genellikle bitkilerin canlı kısımlarından çıkardıkları salgılardan yaptıkları baldır. Çam, mezla, yaprak ve ardıç balları…
Kaliteli Bal
Balların kalitesi, hilesiz ve kalıntısızlığına bağlıdır. Hilesiz ve kalıntısız tüm ballar kaliteli kabul edilir. Balın kalitesine, kesinlikle çeşidine göre karar verilmez.
Balın kalite kriterleri tat, koku ve rengine göre de belirlenemez. Kalitesi ve sağlıklı olma durumu, ancak laboratuvarlarda analizlerle belirlenebilir.
*Arıcılar, arı hastalık ve parazitlerini mutlaka tanımalıdır. Bal mevsiminde ilaç ve antibiyotik kullanılmamalıdır.
*Arıcılar yaygın zirai mücadele yapılan yerlerden uzak durmalıdır.
*Bal hasadı kapalı, temiz yerlerde yapılmalıdır.
*Bal ambalaj ve kapları mutlaka temiz ve sağlıklı olmalıdır.
*Ballar kesinlikle ısıtılmamalı ve yapısında değişiklik yapılmamalıdır.
Balın Kristalleşmesi
Arıların topladıkları bitkilere göre ballar doğal olarak zamanla kristalleşebilmektedir. Balın kristalleşmesi veya donarak beyaz kıvamlı şekle girmesi, şekerden yapıldığını veya kalitesinin bozulduğunu göstermez. Kristalleşme hile belirtisi değildir. Çiçek balı çam balından daha çabuk kristalleşir. Doğal ballar bir süre sonra korunmaya girdiği için kristalleşir. Kristalizasyon arıların balı topladığı çiçeklerin yapısı ve çiçeklerin deniz seviyesinden yüksekliğine bağlıdır. Yüksek rakımdaki çiçeklerin balları geç kristalleşir. Çiçek ballarının mutlaka kristalleşmesi, kristalleşmenin kışın 3-4 ay sürede gerçekleşeceği ve bunun balın kendine has özelliği olduğu kaçınılmazdır. Kristalleşmiş balın insan sağlığına hiçbir zararı yoktur. Kristalleşmiş bal tüketmek istemeyenler 50 derece sıcak suya bal kavanozlarını koyarak bal çözününceye kadar beklemelidir. 50 dereceden fazla sıcaklıkta ısıtılırsa rengi koyulaşır ve önemli enzimler tahrip olur. Yanlış ısıtmada kalite kriteri HMF değeri artar.
Kristalleşmenin başlıca nedenleri; çiçek türü, balın içindeki hava kabarcıkları, polen ve partikül miktarı, depolandığı yerin nem ve sıcaklığı, ambalaj çeşidi.
Bal Alırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Markalı Bal Alınmalı: Balın kalitesi tadı, kokusu ve rengine göre belirlenemediği için açıkta satılan ballar alınmamalı, mutlaka laboratuvar testlerinden geçmiş, markalı ballar alınmalıdır.
Süzme Bal Tercih Edilmeli: Petekli balların şeker kullanılarak üretilme ihtimali vardır. Arıcılıkta ilaçlamalar da peteklerde yapıldığı için petekli ballarda kalıntı riski yüksektir.
Marka Sorgulanmalı: Balın markası mutlaka güvenilir marka olarak kanıtlanmış olmalıdır. Parti numarası, dolum tarihi, son kullanmatarihi, firma adı, iletişim bilgileri, kurumsal kimlik ibareleri bulunmasına ve garanti bandına dikkat edilmelidir. Üretici firmanın kalite kontrol sistemi, tecrübeli uzman kadrosu olup olmadığı ve üretim ortamalrının hijyenikliği mutlaka sorgulanmalıdır.
Etiket İyi Okunmalı: Doğal bal yalnızca Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği’ne uygun satılabilir. Bal olmayıp adında bal geçen bazı ürünler “Bal Aromalı Şurup” gibi isimlerle satılabilmektedir. Bu durum etiketlerde kolay okunamamaktadır. Bal diye bunları almamak için mutlaka etiket dikkatle okunmalıdır.
Bal Hakkında Bilinmesi Gerekenler
* Arılar 20 milyon yıldır bal yapmaktadır.
* 1 kg bal için yaklaşık 30 bin arı 20 milyon çiçekten nektar topluyor.
* Arılar çiçeklerden 1 kg bal toplamak için dünyanın çevresini 6 kez dolaşmak zorunda.
* Arılar aynı zamanda doğal hayat için önemli işlevlere sahiptir. Bitkiler arılar sayesinde döllenmektedir.
* Mısır’da firavun Tutankamon’un mezarında bir tahta kutudaki 13 kg bal 3800 yıldır bozulmamıştır.
* Balın antibakteriyelliğini Asurlular keşfetmiştir.
* Tarımsal faaliyet olarak arıcılık ilk çağlardan beri yapılabilmektedir.
* Çin başta pek çok ülkede yalnızca arı ürünleriyle hastalık tedavi edilen apiterapi merkezleri kurulmaktadır.
* Bal çocukların bedensel gelişimi için kesinlikle gereklidir, 1 yaşından küçük çocuklara ise sakıncalıdır.